Testosteron pełni wiele istotnych funkcji w organizmie mężczyzny. Jest odpowiedzialny między innymi za prawidłowy rozwój i utrzymanie cech płciowych, budowanie masy mięśniowej, regulację popędu seksualnego oraz wpływa na poczucie pewności siebie i funkcje kognitywne. Niestety poziom tego kluczowego hormonu u przedstawicieli płci męskiej systematycznie spada z pokolenia na pokolenie.
W tym artykule omówione zostaną potencjalne przyczyny spadku testosteronu u mężczyzn oraz negatywne konsekwencje jego niedoboru. Przeanalizujemy również w jaki sposób poprzez zmianę nawyków i stylu życia, oraz suplementację można wpłynąć na zwiększenie stężenia testosteronu.
Testosteron – kluczowy męski hormon
Testosteron należy do grupy tzw. androgenów, czyli męskich hormonów płciowych. Jego podstawową rolą jest prawidłowy rozwój i utrzymanie typowych cech somatycznych charakterystycznych dla płci męskiej. Wywiera on bezpośredni wpływ na rozwój narządów płciowych u męskich płodów oraz w okresie dojrzewania odpowiada za pojawienie się cech, takich jak:
- wzrost włosów na ciele i w obrębie twarzy,
- obniżenie się głosu,
- przyrost masy mięśniowej i budowa typowej sylwetki męskiej.
Ponadto testosteron bierze udział w regulacji popędu seksualnego, wpływa na poczucie pewności siebie i zdolność do utrzymania koncentracji oraz zwiększa motywację do rywalizacji i podejmowania ryzyka.
Regulacja testosteronu przez organizm
Poziom testosteronu w organizmie podlega precyzyjnej kontroli dzięki mechanizmowi ujemnego sprzężenia zwrotnego.
Polega on na tym, że gdy stężenie tego hormonu jest niskie, wówczas zostaje wysłany sygnał do podwzgórza i przysadki mózgowej, które z kolei pobudzają komórki rozrodcze jąder do zwiększonej produkcji testosteronu.
Natomiast w przypadku, gdy poziom tego androgenu jest już wysoki, następuje hamowanie dalszego wydzielania w celu uniknięcia jego nadmiaru.
Dodatkowym mechanizmem regulacji aktywności testosteronu jest białko SHBG. Im więcej tego białka w organizmie, tym większa część krążącego testosteronu ulega z nim połączeniu. Tym samym zmniejsza się ilość wolnej, niezwiązanej frakcji tego hormonu, która jako jedyna może przenikać do komórek docelowych i wywierać określone działanie.
Jak określić swój poziom testosteronu?
Aby określić optymalne stężenie testosteronu w organizmie mężczyzny, należy wykonać badania krwi, oznaczając dwa rodzaje tego hormonu:
Całkowity testosteron, czyli całość we krwi, oraz wolny testosteron, czyli frakcję aktywną biologicznie.
Norma dla całkowitego testosteronu u mężczyzn mieści się w przedziale od 350 do 1070 ng/dl. Z kolei zakres referencyjny dla wolnego testosteronu wynosi 44-244 pg/ml.
Oczywiście zakresy te mogą się nieco różnić w zależności od wieku, trybu życia czy indywidualnych predyspozycji. Niemniej są one dobrym punktem odniesienia określającym optymalny poziom testosteronu u zdrowego mężczyzny
Niepokojący trend spadku testosteronu u mężczyzn
Jak donoszą badania naukowe i obserwowane trendy społeczne, średni poziom testosteronu u mężczyzn obniża się z pokolenia na pokolenie w zastraszającym tempie. Okazuje się, że współcześni młodzi mężczyźni mają znacznie niższe stężenia testosteronu w porównaniu do swoich rówieśników sprzed zaledwie kilkunastu lat.
Malejący poziom testosteronu z pokolenia na pokolenie
Chociaż spadek poziomu testosteronu w miarę starzenia się organizmu jest zjawiskiem naturalnym i od dawna obserwowanym, to dopiero niedawno dokonano pomiarów stężenia tego hormonu na dużych grupach młodych mężczyzn i porównano je z wartościami poprzednich pokoleń.
W 2020 roku opublikowano wyniki badania, które obejmowało 4045 młodych mężczyzn. Jak pokazuje poniższy wykres, średnie stężenie testosteronu u 18-latków spadło aż o 30% na przestrzeni zaledwie 17 lat (1999-2016)
Podobnie alarmujące wyniki przyniosły ukazane na poniższej ilustracji badania przeprowadzone w Izraelu. Analiza ponad 100 000 mężczyzn w wieku 13-80 lat wykazała wyraźny spadek testosteronu w krótkim okresie czasu.
Badanie to zostało przeprowadzone przez Maccabi Healthcare Services, która jest drugą co do wielkości organizacją opieki zdrowotnej w Izraelu. Naukowcy przeprowadzający badanie postawili tezę, że nie można wytłumaczyć tego zjawiska wzrostem otyłości wśród uczestników, ponieważ spadek testosteronu dotykał także uczestników o prawidłowej masie ciała.
Czy młodzi mają mniej testosteronu niż ich dziadkowie?
Można postawić prowokacyjną tezę, że współcześni młodzi mężczyźni w wieku 20-30 lat mają poziom testosteronu porównywalny do 60-letnich mężczyzn sprzed kilkudziesięciu lat.
Przeprowadzone badania na dużej grupie starszych mężczyzn wskazują, że u przeciętnego 60-latka poziom testosteronu wynosił około 500 ng/dL w 1987 roku. Jest to wartość zbliżona do obecnie obserwowanego poziomu tego hormonu u 20-letnich mężczyzn, przedstawionych na poprzednich wykresach.
Oznacza to, że pod względem stężenia męskiego hormonu, współcześni młodzi mężczyźni doganiają starszych mężczyzn sprzed kilkudziesięciu lat. Innymi słowy – różnica międzypokoleniowa się zaciera.
Jednakże porównywanie różnych badań naukowych dotyczących poziomu testosteronu może być obarczone pewnym ryzykiem i na obecną chwilę warto powstrzymać się od zbyt daleko idących wniosków.
Niemniej jednak można zaryzykować stwierdzenie, iż trend spadku testosteronu u młodych mężczyzn, jest problemem globalnym i wymaga pilnych działań, aby zapobiec pogłębieniu się niedoborów tego hormonu w przyszłych pokoleniach.
Konsekwencje niskiego poziomu testosteronu
Do najczęstszych konsekwencji niedoboru testosteronu zalicza się:
- problemy z erekcją, obniżenie popędu płciowego
- spadek nastroju, wahania emocjonalne
- zmniejszenie masy i siły mięśni
- problemy z koncentracją i pamięcią
- częstsze przybieranie na wadze (zwłaszcza w okolicach brzucha)
- mniejsza gęstość mineralna kości
- przyspieszone procesy starzenia
- wyższe ryzyko chorób układu sercowo naczyniowego
W związku z tym, utrzymanie optymalnych wartości tego kluczowego androgenu ma kardynalne znaczenie dla zachowania dobrego stanu zdrowia mężczyzny i zminimalizowania ryzyka wyżej wymienionych konsekwencji jego niedoboru.
Przyczyny spadku poziomu testosteronu u mężczyzn
Za obserwowany powszechnie trend spadku poziomu testosteronu u współczesnych mężczyzn może odpowiadać kilka kluczowych czynników.
Siedzący tryb życia charakteryzujący się chronicznym brakiem aktywności fizycznej bezpośrednio przyczynia się do obniżenia wigoru i kondycji męskiego organizmu, a co za tym idzie – do zaburzeń gospodarki hormonalnej..
Równie szkodliwa jest dieta oparta głównie na wysoko przetworzonych produktach, zawierających często tzw. zaburzacze endokrynne (endocrine disruptors). Wśród nich szczególnie szkodliwe dla gospodarki hormonalnej są ftalany oraz bisfenol A uwalniane z opakowań z tworzyw sztucznych. Te substancje chemiczne zakłócają prawidłową produkcję i metabolizm hormonów płciowych..
Nie bez znaczenia pozostaje także szkodliwe działanie stresu, który uwalnia kortyzol – hormon antagonistycznie wpływający na produkcję testosteronu.
Również niska jakość snu zaburza gospodarkę hormonalną, podobnie jak szkodliwe używki takie jak nikotyna czy alkohol.
Jak zadbać o swój testosteron?
Aby utrzymać optymalny poziom testosteronu, kluczowa jest eliminacja czynników ryzyka przyczyniających się do jego obniżenia oraz wprowadzenie nawyków wspierających jego prawidłową produkcję.
Regularne uprawianie aktywności fizycznej, zwłaszcza treningu siłowego, bezpośrednio stymuluje organizm do większej produkcji testosteronu. Już 3 treningi siłowe w tygodniu mogą przyczynić się do wzrostu jego stężenia..
Z kolei dieta oparta na nieprzetworzonych produktach, warzywach, owocach i zdrowych tłuszczach dostarcza niezbędnych składników odżywczych potrzebnych do optymalnej biosyntezy tego hormonu.
Nadwaga i otyłość powodują z kolei znaczący spadek testosteronu, zatem utrzymywanie masy ciała w normie również ma kluczowe znaczenie.
Ograniczenie stresu, prawidłowa higiena snu czy eliminacja używek to kolejne filary profilaktyki niedoborów testosteronu i poprawy jego wydzielania.
Wprowadzenie tych nawyków na stałe, jest kluczowe aby cieszyć się dobrym zdrowiem i utrzymanie “męskości” przez długie lata.
Czy istnieją suplementy na zwiększenie testosteronu?
Suplementy takie jak ashwagandha, tongkat ali czy tribulus terrestris mogą zwiększyć poziom testosteronu u mężczyzn tylko wtedy, gdy niedobór tego hormonu wynika z konkretnych czynników, na które te suplementy wykazują pozytywny wpływ.
Na przykład, ashwagandha znana jest z działania antystresowego, więc może być pomocna w zwiększeniu testosteronu u mężczyzn, u których jego deficyt jest spowodowany stresem przewlekłym.
Z kolei tongkat ali potrafi zwiększyć poziom testosteronu u mężczyzn ze zbyt wysokim stężeniem estrogenów (żeńskich hormonów), ponieważ zmniejsza on aktywność aromatazy, enzymu odpowiedzialnego za konwersję testosteronu do estrogenów.
Natomiast w przypadku wyraźnych i potwierdzonych niedoborów testosteronu, ostateczną i najskuteczniejszą metodą terapii jest podawanie tego hormonu farmakologicznie, w postaci żeli czy iniekcji. Jednak terapia testosteronem musi odbywać się pod nadzorem lekarza endokrynologa, który dobierze bezpieczną dawkę i schemat leczenia.
Podsumowanie: Utrzymanie optymalnego poziomu testosteronu kluczowe dla zdrowia mężczyzn
Utrzymanie optymalnego poziomu testosteronu ma kluczowe znaczenie dla zdrowia każdego mężczyzny. Niestety obserwowany powszechnie trend spadkowy tego ważnego hormonu z pokolenia na pokolenie jest faktem, który potwierdzają badania naukowe.
Za gwałtownie postępujący spadek testosteronu, prawdopodobnie odpowiadają niezdrowe nawyki i obecność coraz większej ilości substancji chemicznych w środowisku, które zaburzają gospodarkę hormonalną.
Aby zatrzymać lub odwrócić ten niekorzystny trend konieczna jest ponowna edukacja mężczyzn na temat znaczenia testosteronu dla zdrowia oraz promocja aktywnego stylu życia i zdrowej diety pozbawionej zbędnych dodatków.
Tylko zachowując równowagę między współczesnym stylem życia a poszanowaniem dla natury i potrzeb własnego organizmu, mężczyźni będą w stanie zachować optymalny poziom testosteronu, a co za tym idzie – dobrą kondycję zdrowotną i wysoką jakość życia.
Bibliografia:
- Travison, T. G., Araujo, A. B., O’Donnell, A. B., Kupelian, V., & McKinlay, J. B. (2007). A population-level decline in serum testosterone levels in American men. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 92(1), 196-202.
- Lokeshwar, S. D., Patel, P., Fantus, R. J., Halpern, J., Chang, C., Kargi, A. Y., & Ramasamy, R. (2021). Decline in serum testosterone levels among adolescent and young adult men in the USA. European urology focus, 7(4), 886-889.
- Chodick, G., Epstein, S., & Shalev, V. (2020). Secular trends in testosterone-findings from a large state-mandate care provider. Reproductive biology and endocrinology, 18(1), 1-5.
